PREDMET: Službena beleška o primedbama na sadržaj udžbenika Istorija za šesti razred osnovne škole, autora prof. dr Radeta Mihaljčića, izdavač JP „Zavod za udžbenike“

U pismu Njegove svetosti patrijarha srpskog, gospodina Irineja, ministru prosvete, nauke i tehnološkog razvoja od 18. marta 2014. godine, iznose se primedbe na sadržaj udžbenika Istorija za šesti razred osnovne škole, autora prof. dr Radeta Mihaljčića, izdavač JP „Zavod za udžbenike“ iz Beograda, i traži da se on više ne koristi u nastavi „iz naučnih, obrazovnih i vaspitnih razloga“. Primedbe se odnose na tumačenja pojedinih istorijskih događaja i pojava u ovom udžbeniku, koji je u upotrebi od 2008. godine, a odobren je pre početka primene Standarda kvaliteta udžbenika („Prosvetni glasnik“, br. 1/10). U pismu se tvrdi da se u udžbeniku „srpski faktor (…) iz jedne lekcije u drugu, umanjuje da bi ustupio prostor iskonstruisanim floskulama“, a zatim se nabrajaju konkretne primedbe.

U Centru za razvoj programa i udžbenika Zavoda, koji prema odredbi člana 19 Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja daje stručne ocene kvaliteta udžbenika, obrazovana je radna grupa sastavljena od kompetentnih istoričara, univerzitetskih profesora i naučnih saradnika, stručnjaka za istoriju srednjeg veka, koja je razmotrila dostavljene primedbe i zaključila sledeće:

• Primedba o tome da autor udžbenika tvrdi da Neretljani nisu Srbi ne stoji. Na str. 41 ime Neretljana se navodi kao primer slovenskog plemena koje je ime dobilo prema geografskom nazivu, prema reci Naroni, odnosno Neretvi. Na str. 48, međutim, jasno se kaže da je Paganija (naziv za oblast Neretljana), spadala u srpske zemlje u Primorju. Isto se vidi i sa karte na str. 57, gde su prikazane srpske države u 9. i 10. veku.
• Primedba o poreklu Albanaca delimično je opravdana, jer autor Albance (str. 42) ubraja u starosedeoce Balkanskog poluostrva, iako je to pitanje u nauci i dalje otvoreno. Postoji, naime, teza o njihovom ilirskom poreklu, koju ističe albanska nauka, i teza o tračkom poreklu, koja je prisutna i u našoj nauci. U novije vreme pojavila se i migraciona teza, po kojoj su Albanci doseljeni sa Sicilije, gde su stigli sa Kavkaza ili Prikaspijske nizije u 10. ili 11. veku.
• Primedba o upotrebi naziva „Makedonski Sloveni“ (str. 47 i 53) i „Makedonska država“ (str. 48), potpuno je opravdana, jer u srednjem veku Makedonci, kao narod, nisu postojali, niti je postojala Makedonija kao država, da bi moglo da se tvrdi da je posle Maričke bitke „izgubila samostalnost“ (str. 117). Stvaranje makedonske nacionalne svesti vezuje se za savremeno doba (20. vek).
• Primedba o tome da autor na str. 53 negira da su u Bosni i „jugoistočno od Splita“ živeli Srbi, nije opravdana. Autor je eksplicitno na str. 48, 50 i 99 naveo da je Bosna sastavni deo Srbije, što je prikazano i na istorijskim kartama na str. 56 i 57, na kojima je jasno obeleženo i to da su oblasti u primorju, jugoistočno od reke Cetine, naseljavali Srbi.
• Primedba da se iz tvrdnji autora, iznetih na str. 92, može pogrešno zaključiti da su „Albanci imali državu u vreme cara Dušana“ ne stoji. Iz teksta udžbenika je jasno da je Dušan osvajanja vršio na račun Vizantije i da je osvojio krajeve koji su njoj pripadali: Tesaliju, Epir i „veći deo albanskih krajeva“. Ovo ne implicira da se radi o albanskoj državi, jer je jasno da se govori o teritoriji Vizantije. Reč je o krajevima naseljenim albanskim življem.

Na osnovu navedenog, Zavod smatra da su neke od primedaba iznetih u pismu opravdane i da udžbenik ima nedostatke, ali da oni nisu takvog karaktera da bi se predložilo da se, u skladu s odredbom člana 37 Zakona o udžbenicima i drugim nastavnim sredstvima, povuče iz upotrebe. Potrebno je, međutim, obavezati izdavača i autora da se u novom izdanju ovog udžbenika, koji poseduje mnoge kvalitete, preformulišu nazivi „Makedonski Sloveni“ (str. 47 i 53) i „Makedonska država“ (str. 48) i relativizuje tvrdnja o Albancima kao starosedeocima Balkanskog poluostrva (str. 42).

Ministarstvo je, prema našim saznanjima ovo mišljenje dostavilo izdavaču, koji je uneo korekcije u novo izdanje. U knjižarama je, dakle, izdanje iz 2015. godine u kome nema spornih tvrdnji.

DIREKTOR ZAVODA

prof. dr Zoran Avramović